EFSANEVİ BMW ART CAR’IN TARİHÇESİ.

Sanat otomobili konusu açıldığında, hepimizin aklına doğal olarak BMW’nin tekerlekler üzerindeki sanat eserleri geliyor. BMW Art Car deyince de çoğu insanın aklına ilk gelen model, büyük ihtimalle Andy Warhol tarafından Pop Art stilinde tasarlanan BMW M1 olacaktır. Ancak, yalnızca bu modele odaklanmak, 1975 yılından bu yana ünlü uluslararası sanatçılarla iş birliği içinde tasarlanan ve toplamda 19 BMW Art Car modelinden oluşan benzersiz bir koleksiyonu göz ardı etmek anlamına gelebilir.

Fransız yarış pilotu Hervé Poulain, 1975 yılında bir sanatçı tarafından tasarlanmış yarış otomobili alma fikrini ortaya attığında, bu fikrin dünyada otomobilleri ve sanatı istikrarlı şekilde buluşturan bir oluşuma öncülük edeceğini kimse tahmin edemezdi. Her şey basit bir prensiple başladı: Dünyaca tanınan bir sanatçı, tamamen kendi fikirlerine bağlı kalarak bir BMW yarış otomobili tasarlar (sonraki dönemlerde seri üretim otomobiller de bu kervana katıldı). Üstelik spesifikasyonlar ve kısıtlamalar olmadan!

Zaman içinde tıpkı sanatçılar gibi, çeşitli grafikler ve sanatsal tekniklerle sanat eserlerine dönüştürülen BMW modelleri de saf yarış otomobillerinden nadir spor otomobillere ve seri üretim otomobillere kadar değişiklik gösterdi ve aynı ölçüde çeşitliliğe sahip sonuçlar elde edildi. Her biri benzersiz olan otomobillerin tasarımında kullanılan teknolojinin seçimi tamamen sanatçıya bırakıldı. Birbirinden eşsiz 19 parçadan oluşan BMW Art Car galerisine göz atarken aklımızda henüz yanıtlanmamış üç soru var: 20 numaralı BMW Art Car’ı ne zaman göreceğiz? Otomobili tasarlayarak bu efsanevi BMW koleksiyonunda ölümsüzlük kazanacak sanatçı kim olacak? Ve belki de hepsinden önemlisi, hangi BMW modeli kullanılacak?

1975 yılında Amerikalı heykeltıraş Alexander Calder tarafından tasarlanan BMW 3.0 CSL yarış otomobilinin günümüzde efsane hâline gelmiş bir sanat koleksiyonuna öncülük edeceğini kim tahmin edebilirdi? Bu sorunun yanıtı ise tabii ki -BMW de dahil olmak üzere- hiç kimse… Hervé Poulain’ın kendi inisiyatifiyle BMW ile iletişime geçtiği bu dönemde, BMW Group Kültürel Etkileşim Departmanı Başkanı Prof. Thomas Girst tarafından da dile getirildiği gibi BMW Art Car henüz Halka İlişkiler departmanının gündeminde değildi. Aslına bakarsanız Poulain, 93 numaralı BMW 3.0 CSL modelini 24 saatlik Le Mans yarışında kullandı. Her ne kadar yarışı tamamlayamasa da Calder tarafından tasarlanan bu renkli otomobil büyük ilgi uyandırmayı başardı. Bu sayede, BMW Art Car için start verilmiş oldu.

Yalnızca bir yıl sonra, tıpkı Calder gibi Amerikalı bir sanatçı olan Frank Stella bayrağı devralarak yine Le Mans yarışında boy gösteren ve 21 numarayı taşıyan BMW 3.0 CSL modelini tasarladı. Motor yarışları hayranı olan Stella için BMW Art Car koleksiyonunda yer alacak ikinci otomobili tasarlamak, büyük bir onur anlamına geliyordu. Sanatçı, ilhamını otomobilin teknik yönlerinden aldı. Sonuç, devasa bir grafik kâğıdını andıran ve kareli çizgilerden oluşan bir tasarımdı. Tamamen siyah ve beyaz renklerden oluşan tasarım, bu yarış otomobilinin 750 beygir gücündeki muazzam motoruyla başlangıç çizgisindeki pek çok rakibinden, özellikle de daha renkli olanlardan sıyrıldığı anlamına geliyordu. Calder’ın tasarımında olduğu gibi, sanatçının çizimleri BMW’nin efsanevi boya ustası Walter Maurer tarafından gerçeğe dönüştürüldü.

Bir yıl sonra, yani 1977’de, yine bir Amerikalı tarafından tasarlanan üçüncü BMW Art Car karşımıza çıktı. Port Art akımının temsilcisi Roy Lichtenstein, BMW 320i Turbo modelinin yan bölümlerinde akıcı bir manzara etkisi yaratan tasarımını, sanatında karakteristik bir yeri olan “Ben Day noktalarını” kullanarak oluşturdu. Elbette bu otomobil de sergi salonlarındaki yerini almadan önce motor sporlarında kendini kanıtlamak üzere tıpkı önceki modeller gibi Le Mans’ın zorlu etaplarına çıktı. Yarışa 50 numarayla başlayıp Hervé Poulain ve Marcel Mignot tarafından kullanılan otomobil, genel sıralamada 9. sırayı almasının yanı sıra kendi sınıfında da birinciliğe ulaşmayı başardı.

BMW Art Car koleksiyonunun en bilinen parçası muhtemelen Andy Warhol tarafından bizzat boyanan BMW M1 modelidir. Başlı başına bir efsane niteliği taşıyan bu Bavyeralı spor otomobilin, yani BMW M1’in yarış versiyonu, tüm zamanların muhtemelen en ünlü Pop Art sanatçısı tarafından yapılan tasarım sayesinde tarihin en değerli otomobilleri arasındaki yerini aldı. Tıpkı selefleri gibi Warhol da bir otomobil sanatçısı olarak gerçekleştirdiği çalışması için herhangi bir ücret almadı. Ancak, Amerikalı sanatçı kendinden önceki meslektaşlarının aksine, tasarımını otomobil üzerine kendisi boyadı. Sanatçı, çalışmasını açıklamak için “Hızı görsel bir imaj olarak göstermeye çalıştım. Bir otomobil gerçekten hızla ilerlediğinde, tüm çizgiler ve renkler bulanıklaşır.” sözlerini kullandı. Yalnızca 28 dakika içinde otomobile altı kilogramdan fazla boya uygulayan Warhol, sözünü ettiği hızın bir örneğini sergilemiş oldu. Ortadan motorlu otomobil ise ne kadar hızlı olduğunu ilk ve son kez piste çıktığı 1979 Le Mans yarışında kanıtladı. Genel sıralamada altıncı sırayı alarak hatırı sayılır bir başarıya imza attı. Yarışın ardından, renklerle bezenmiş bu otomobil emekli edilerek müzeye kaldırıldı.

Beşinci sırada günümüzde yollarda görebildiğimiz bir model var. Nasıl mı? Avusturyalı sanatçı Ernst Fuchs, 1982 yılında BMW 635 CSi modeli için bir tasarım yaptı. Sonuç ise “alevler içindeki” görünümüyle tarihte ilk kez bir seri üretim otomobilini temel alan beşinci BMW Art Car oldu. Ayrıca, bu otomobil ilk andan itibaren bir sergi parçası olarak tasarlandı. Fuchs, o dönemlerde sanatında kullandığı büyük ölçekli aziz figürleriyle tanınıyordu. BMW için tasarladığı sanat otomobili bu alışılagelmiş tarzından oldukça farklı olsa da bir ikon hâline gelmeyi başardı. Siyah arka plan üzerindeki çarpıcı alevler bu başarıda önemli bir rol oynadı.

BMW Art Car koleksiyonun 6 numaralı üyesi, yine Pop Art akımının öncülerinden (ve yine Amerika kökenli) Robert Rauschenberg tarafından tasarlandı. Tıpkı bir önceki otomobil gibi, bu BMW 635 CSi modeli de hiçbir zaman yarış pistine çıkmadı. Bununla birlikte, günümüze kadar trafiğe çıkan tek BMW Art Car oldu. Hem de sürücü koltuğunda Rauschenberg otururken! Otomobil sanatını diğer meslektaşlarının yardımıyla fotoğraf teknikleri kullanarak işleyen sanatçı, ardından çalışmasını folyolar ile BMW Coupé modelinin gövdesine sardı. Bu teknik, Rauschenberg’in stilinde tipik olarak görülebilen kolajlarla sonuçlandı. Rauschenberg, tasarladığı BMW 635 CSi ile sanat, doğa ve teknoloji dünyalarının birbiriyle nasıl bağlantılı olduğunu ortaya koydu.

7 numaralı BMW Art Car, Avustralyalı bir sanatçı olan Michael Jagamara Nelson tarafından tasarlandı. Sanatçı, siyah BMW M3 modelinin Group A yarış versiyonunu yedi gün içerisinde Avustralya Aborjinleri’nin kültürünü ve doğa görüşlerini yansıtan bir sanat eserine dönüştürdü. Sanatçı arkadaşları süreç boyunca Jagamara Nelson’a yardımcı oldu. Aborjinler, kendi kültürlerine ait sanatı korumak için suretlerini mağara resimleri aracılığıyla Avustralya yerlileri arasında nesiller boyunca aktarılan motiflere kodladı. Bu gelenek sayesinde BMW M3’ün görünümü, pek çok rengin bir araya geldiği büyük bir yapbozu andırdı. Jagamara Nelson’ın yaratıcı sürecinden bahsederken rüyalarını BMW üzerine işlediğinden söz ettiğini düşünürsek bu otomobili gerçek anlamda bir “rüya otomobil” olarak adlandırabiliriz.

1989 yılında 8 numaralı BMW Art Car’ı tasarlayan Ken Done, bu görevi üstü üste gerçekleştiren ikinci Avustralyalı oldu. Tıpkı Jagamara Nelson’ın sanat otomobilinde olduğu gibi, tasarım Group A BMW M3 Touring modeli üzerinden şekillendi. Ancak Done tarafından tasarlanan sanat eseri, Jagamara Nelson’dan farklı olarak modern Avustralya’yı temsil ediyordu. Avustralya’daki sürüş kurallarının aksine direksiyonu sol tarafta bulunan otomobilin boyasını tanımlamak için en doğru kelimenin “renkli” olacağını düşünüyoruz. Done’ın amacı, tasarlayacağı BMW Art Car‘da ülkesinin keyif veren yüzünü resmetmekti. Bunun bir sonucu olarak otomobilin üzerinde doğa, güneş ve plajların yanı sıra balıklara ve papağanlara yapılan çağrışımları da görmek mümkün. Aslına bakarsanız Done’ın BMW M3 yorumunu tek bir kelime ile özetleyebiliriz: Pozitif. Tıpkı Jagamara Nelson’ın versiyonu gibi, Done’ın BMW M3’ü de tamamen göze hitap eden bir sanat eseri statüsüne geçmeden önce Avustralya pistlerinde yarıştı.

9 numaralı BMW Art Car için tekrar bir seri üretim modeli kullanmanın zamanı gelmişti. BMW 535i, Asyalı bir sanatçı tarafından tasarlanan ilk sanat otomobili oldu. Japon sanatçı Matazo Kayama, BMW 5 Serisi’ni havalı fırça yardımıyla süsleyerek göz yormayan sadeliğiyle öne çıkan bir tasarıma imza attı. Özel bir folyo baskı işlemi kullanan sanatçı, otomobilin gövdesi üzerinde, nehir etrafında şekillenmiş stilize bir manzara görünümü yarattı. Çalışmasında kar kristallerini andıran bir görünüm sunmak istediğini söyleyen Kayama, ilham kaynağını başarıyla gerçekliğe aktarmış görünüyor.

César Manrique, resmi olmayan yıl dönümü için BMW’nin “Tekerlekler Üzerinde Sanat” projesine katkıda bulunma fırsatını elde etti. İspanyol avangart sanatçı, bu amaç için 1990 yılında bir BMW 7 Serisi otomobil tasarladı. Otomobile baktığınızda gövdeyi kaplayan parlak renkler ve soyut biçimler arasından doğaya ait çağrışımlar gözünüze çarpıyor olabilir. Manrique, otomobili tasarlarken İspanya’daki Lanzarote adasının subtropikal ikliminden ilham aldı. Tasarımda göze çarpan siyah renk, Kanarya Adaları’nın volkanik kayalarını, yeşil renk yağmur ormanlarını, kırmızı renk ise yaşamı simgeliyor. Manrique’nin bir otomobilde olmazsa olmaz olarak değerlendirdiği özelliklerden birini, yani yolcular için hızlı ulaşım imkânını da akıcı şekillerle simgelenmiş olarak görebilirsiniz.

Almanya’nın Dresden şehrinde doğmuş bir sanatçı olan A.R. Penck’in (doğum adı: Ralf Winkler) tasarladığı BMW modeli, yani BMW Z1, çok nadir bir sanat eseri. Dikey yönde hareket eden kapılarıyla döneminde radikal anlamda yeni bir tasarım dilini simgeleyen BMW Z1, günümüzde de BMW otomotiv tarihçesinde bir mihenk taşı olarak yerini almaya devam ediyor. Penck’in BMW Art Car koleksiyonuna katkısı, bu Roadster modelinin lansmanından dört yıl sonra gerçekleşti. Mağara resimlerinden esinlenen sanatçı, soyut şekiller ve sembollerden oluşan bir tasarıma imza attı. Peki bu şekiller ne anlama geliyor? Bu konudaki yorumumuz: Sanatçı, şekillerin deşifre edilmesi için hiçbir zaman ipucu vermedi. Bu durum, tam anlamıyla çok özel olan sanat eseri niteliğindeki bu spor otomobilin yaydığı çekiciliğin bir parçasını oluşturuyor.

1991 yılına ait bu göz alıcı BMW 5 Serisi otomobil ile BMW Art Car koleksiyonu bir düzine üyeye kavuşmuş oldu. Daha da önemlisi, sanat otomobilleri koleksiyonunda tasarımın başına ilk kez bir kadın geçiyordu. Tasarımın Afrika kültürüne yaptığı gönderme ilk bakışta anlaşılabiliyor. Esther Mahlangu, “Ndebele” adıyla bilinen deseni açıklarken bu figürlerin kabilelerin evlerini dekore ederken kullandıkları ve yalnızca kadınlar arasında, nesilden nesle aktarılan bir gelenek olduğunu söylemişti. Güney Afrikalı sanatçının sanat otomobilleri koleksiyonu kapsamındaki çalışmasını tasarlaması bir haftasını almıştı. 12 numaralı BMW Art Car, koleksiyonun kendinden önceki ve sonraki pek çok parçası gibi yalnızca sergilenmek üzere tasarlanan benzersiz bir sanat eseri.

BMW M3 GTR modelinin bu yarış prototipi üzerinde çalışırken Sandro Chia’nın hayal gücünü tamamen serbest bıraktığını söyleyebiliriz. İtalyan sanatçı, bir sanat otomobili tasarlama isteğiyle BMW’nin kapısını çalan taraf olmuştu. Sonuç ise oldukça etkileyici: Bu otomobile bakan herkes, gövde üzerinde kullanılan açık gözlü yüz figürleri nedeniyle aslında otomobilin tüm açılardan kendilerini izlediğini hissediyor. Tasarımın yaratıcısı Chia’nın sözlerini dinleyelim: “Bir otomobil tüm bakışların hedefi olur. İnsanlar otomobillere yakından bakıyor. Bu otomobil ise bakışları insanlara geri yansıtıyor.”

BMW’nin bu çok özel koleksiyonuna katkıda bulunan ünlü isimlerin arasına adını yazdıran İngiliz süperstar David Hockney ile otomobil sanatçılarının yolculuğunda İtalya’dan sonraki durağımız İngiltere. Bu BMW Art Car için sanatçının kapısını pek çok kez ısrarla çalan şirket, sonunda amacına ulaştı. Hockney tarafından tasarlanan BMW 850 CSi, Pop Art akımının temsilcisi ünlü sanatçının da açıkladığı gibi yalnızca gövde boyasından ibaret değil, uzun bir tasarım sürecinin ürünü. Tasarımında otomobili ters yüz etmeyi amaçlayan sanatçı, bu sayede otomobilin yüzeyi altında yatan büyüleyici teknolojiyi gövde üzerinde dışavurumcu bir şekilde yansıtarak gün yüzüne çıkarmış oldu.

Çıkış noktasının 24 saatlik Le Mans yarışında kullanılan BMW V12 LMR olduğunu düşündüğümüzde, Jenny Holzer tarafından tasarlanan bu eseri özetlemek için ilk etapta “fast art” terimini kullanabiliriz. Amerikalı sanatçı, eleştirel açıklamalarıyla ve düşünceyi harekete geçirmeye, yankılanmaya, kutuplaştırmaya yönelik ifadeleriyle tanınıyor. Sanatçı, kendine özgü tarzdaki bu tasarımında, beyaz renkteki yarış otomobili üzerine parlak krom harfler ve floresan folyo kullanarak bazı cümleler ekledi. Bu cümleler arasında “You are so complex you don’t respond to danger” (Öylesine karmaşıksın ki tehlikeye tepki vermiyorsun) ifadesi de yer alıyor. Bu cümlenin ne anlama geldiğini mi düşünüyorsunuz? Eğer öyleyse, Holzer amacına ulaşmış demektir...

Ólafur Eliasson’ın otomobil sanatı, BMW Art Car koleksiyonunun diğer üyelerinden önemli ölçüde farklılık gösteriyor. İzlanda kökenli Danimarkalı sanatçı tarafından gerçekleştirilen bu çalışma, kendinden önceki tüm sanat otomobillerinden radikal bir şekilde ayrılıyor. İlk bakışta devasa bir kozayı andıran objenin altında bir otomobil olduğunu bile fark edemiyorsunuz. Eliasson, sanatında doğal ve fiziksel olgulara yer vermesiyle tanınıyor. Kozanın altında hidrojenle çalışan bir yarış otomobili prototipinin yer alması bakımından, sanatçının bu eserinde de stilini yansıttığını söyleyebiliriz. Kozaya geri dönecek olursak, BMW H2R’nin yüzeyi küçük metal plakalarla kaplandı ve devasa bir buzhanede plakaların üzerine su püskürtüldü. Bu sayede otomobili kaplayan buzdan bir zırh elde edildi. Bu mobil nesne, Eliasson’ın toplumun sürdürülebilirlik mücadelesi yaklaşımına uygun olarak hareketsiz bir olguya dönüştü.

Dünya çapındaki sanatçılardan oluşan böylesi bir listede, Jeff Koons tarafından tasarlanan bir BMW Art Car’ın yer almaması düşünülemezdi. Pop Art akımının dönüşünü müjdeleyen bu çalışma ile BMW Art Car koleksiyonu bir kez daha kökenlerine döndü. Amerikalı sanatçı tarafından tasarlanan BMW M3 GT2, gövdede kullanılan her parça ile ne kadar hızlı olduğunu ifade ediyor. Parlak renkteki boyalar otomobil üzerinden uçup gidiyormuş gibi görünüyor. Güçle dolup taşan bu otomobil, hareketsiz hâldeyken bile bir yerlerden atlamak üzereymiş izlenimi yaratıyor. Koons’un otomobili ile BMW Art Car koleksiyonunda yer alan benzerleri arasındaki köprülerden biri de otomobilin 2010 yılında 24 saatlik Le Mans yarışına katılarak tüm izleyicilerin gönlünü fethetmesi oldu.

Karşımızda multimedya sanatçısı Cao Fei tarafından tasarlanan bir BMW Art Car var. Pek çok yarış otomobilinde tercih edilen bir malzeme olan karbondan esinlenen Çinli sanatçı, projesinin arka planı olarak bu malzemenin yapısını tercih etti. 18 numaralı BMW Art Car’ın sunduğu etkiyi tamamıyla yaşamak için ilgili uygulamayı kullanmanız gerekiyor. Artırılmış gerçeklik sayesinde siyah yarış otomobili, üzerinde esen bir renk fırtınasının odağı hâline geliyor. Cao’nun bu teknik sayesinde gerçek dünyayı dijital dünya ile birleştirdiğini söyleyebiliriz.

John Baldessari tarafından tasarlanan 2016 model BMW M6 GTLM, muhteşem BMW sanatının bir başka örneğini oluşturuyor. Bu dönemde, BMW Art Car koleksiyonunun hayranları, gözlerini alamayacakları yeni bir otomobilin gelmesi için altı yıl boyunca beklemek zorunda kaldılar. California kökenli sanatçı, stil özelliklerini minimal bir yapıda ancak geniş bir ölçekte kullanarak oldukça etkili bir tasarıma imza attı. Sürücü kapısına büyük harflerle yazılan “fast” (hızlı) ifadesi, otomobil hakkındaki tüm gerçekleri gözler önüne seriyor. Hız, BMW M6 GTLM gibi yarış otomobillerinin nihai amacını temsil ediyor. Sanatçı da bu konu hakkında yorum yaparken şu sözleri kullanıyor: “BMW Art Car, hayatımda tasarladığım en hızlı sanat eseri!”